Hệ thống cơ quan hành chính Nhà nước gồm những đơn vị nào?

1. Cơ quan hành chính Nhà nước là gì?

Dù thuật ngữ cơ quan hành chính Nhà nước xuất hiện vô cùng thường xuyên trong cả đời sống và khoa học pháp lý nhưng tính đến thời điểm hiện tại, chưa có 1 văn bản quy phạm pháp luật nào định nghĩa về khái niệm này.

Tuy nhiên, dựa vào vai trò và nhiệm vụ thực tế của cơ quan hành chính Nhà nước có thể hiểu:

Cơ quan hành chính Nhà nước là một bộ phận trong bộ máy Nhà nước, thực hiện vai trò và chức năng quản lý hành chính theo quy định của pháp luật.

Các cơ quan hành chính từ trung ương đến địa phương tạo thành một bộ máy thống nhất, gọi là bộ máy hành chính Nhà nước.

Phạm vi quản lý của cơ quan hành chính Nhà nước có thể là quản lý chung hoặc quản lý trong từng lĩnh vực riêng biệt, đồng thời chịu trách nhiệm thực thi pháp luật và thực hiện các chính sách, kế hoạch của Nhà nước.

Hay hiểu một cách ngắn gọn thì bộ máy hành chính Nhà nước bao gồm các cơ quan chịu trách nhiệm thực hiện quyền hành pháp.

1.1. Đặc trưng cơ bản của cơ quan hành chính Nhà nước

Dưới đây là một số đặc trưng cơ bản của cơ quan hành chính Nhà nước:

Về mục tiêu, cơ quan hành chính Nhà nước có nhiệm vụ và chức năng chính là quản lý, tuy nhiên mục đích chính của hoạt động này vẫn là để phục vụ cho nhân dân và lợi ích của cộng đồng.

Về quy cách thành lập và địa vị pháp lý, hệ thống cơ quan hành chính Nhà nước được thành lập dựa trên quy định của pháp luật. Địa vị của từng cơ quan đều được quy định rõ ràng để tránh sự chồng chéo, trùng lặp, tuy có hỗ trợ cho nhau nhưng vẫn đảm bảo tính độc lập.

Về quyền và thẩm quyền, mỗi cơ quan trong hệ thống cơ quan hành chính Nhà nước đều có chức năng và nhiệm vụ riêng nhưng nhìn chung, các cơ quan này được trao quyền lực nhà nước, mang tính pháp lý, cụ thể:

• Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật dưới luật.

• Kiểm tra việc thực hiện văn bản quy phạm pháp luật.

• Thực hiện các biện pháp giáo dục, khen thưởng, kỷ luật và cưỡng chế khi cần trong quá trình quản lý hành chính Nhà nước.

Thẩm quyền của bộ máy quản lý hành chính Nhà nước trải dài trên nhiều lĩnh vực, vừa có tính chất lãnh thổ vừa có tính chất ngành.

Về quy mô hoạt động

Hệ thống cơ quan hành chính Nhà nước được coi là có quy mô rộng lớn nhất, bao gồm cả về cơ cấu tổ chức và hoạt động trong xã hội. Điều này được thể hiện thông qua một số điểm như sau:

• Đối tượng chịu sự chi phối của cơ quan hành chính Nhà nước là toàn bộ xã hội, không loại trừ cá nhân, tổ chức hay lĩnh vực nào.

• Số lượng nhiệm vụ và chức năng của cơ quan hành chính Nhà nước vô cùng đa dạng, bao quát mọi lĩnh vực và hầu hết các đối tượng trong cả xã hội.

• Cơ cấu tổ chức của cơ quan hành chính Nhà nước phức tạp với nhiều phân hệ, tuy nhiên vẫn đảm bảo được chức năng, nhiệm vụ của từng đơn vị, tránh tình trạng chồng chéo nhiệm vụ.

• Số lượng nhân sự bao gồm cán bộ, công chức và viên chức trong bộ máy hành chính Nhà nước hiện nay đang chiếm phần lớn trong cơ cấu cán bộ, công chức, viên chức cả nước.

Về nguồn lực của bộ máy hành chính Nhà nước

• Đối với nguồn lực về nhân sự: Người làm việc tại các đơn vị, cơ quan hành chính Nhà nước là người thực thi công vụ, có vị trí, vai trò và chức năng nhiệm vụ riêng.

• Đối với nguồn lực về tài chính: Nguồn tài chính để duy trì hoạt động của các cơ quan hành chính được lấy từ ngân sách Nhà nước, với sự kiểm soát chặt chẽ bởi kiểm toán Nhà nước. Điều này sẽ đảm bảo cho quá trình sử dụng ngân sách Nhà nước, hiệu quả, minh bạch, tránh tình trạng tiêu cực, lãng phí hay tham nhũng.

1.2. Chức năng cơ bản của cơ quan hành chính Nhà nước

Mỗi đơn vị thuộc cơ quan hành chính đều có chức năng, nhiệm vụ riêng nhưng nhìn chung có thể khái quát bằng 4 chức năng cơ bản sau:

Chức năng chính trị

Nhiệm vụ cơ bản của cơ quan hành chính Nhà nước là thực hiện các mục tiêu và nhiệm vụ chính trị, đảm bảo mọi hoạt động đều được kiểm soát và có tổ chức.

Chức năng kinh tế

Các cơ quan hành chính Nhà nước cũng tham gia vào quá trình xây dựng, phát triển và quản lý kinh tế - xã hội. Các cơ quan này là người đề ra chiến lược, kế hoạch và giám sát việc thực hiện các kế hoạch, chính sách này để phát triển kinh tế cho từng tỉnh, địa phương.

Chức năng văn hóa

Tương tự, các cơ quan hành chính Nhà nước cũng đưa ra các chiến lược để phát triển văn hóa, giáo dục, đào tạo đội ngũ cán bộ để có thể nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý, phát triển khoa học, văn hóa, giáo dục.

Chức năng xã hội

Xây dựng và đào tạo đội ngũ cán bộ để thực thi các chính sách quản lý, phát triển các hoạt động liên quan đến phúc lợi xã hội và lợi ích chung, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân.

2. Hệ thống cơ quan hành chính Nhà nước gồm đơn vị nào?

Hiện nay có nhiều cách để phân chia cơ cấu tổ chức của hệ thống cơ quan Nhà nước như phân loại theo chức năng, nhiệm vụ hoặc phân loại theo cấp bậc hành chính - lãnh thổ.

Theo đó nếu phân loại theo cấp bậc hành chính, lãnh thổ, hệ thống cơ quan hành chính Nhà nước sẽ được chia ra thành 2 nhóm chính là các cơ quan hành chính ở trung ương và các cơ quan hành chính ở địa phương.

2.1. Chính phủ

Ở nước ta hiện nay Chính phủ là cơ quan hành chính Nhà nước có quyền lực cao nhất. Nội dung này được ghi nhận tại Điều 94 của Hiến pháp 2013 và Điều 1 Luật Tổ chức chính phủ 2015.

Theo đó, đây là cơ quan thực hiện quyền hành pháp cao nhất, đồng thời là cơ quan chấp hành của Quốc hội, chịu trách nhiệm trước Quốc hội và thực hiện công tác báo cáo trước Chủ tịch nước, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Quốc hội.

Về chức năng, như đã chỉ ra ở trên, các văn bản quy phạm pháp luật hiện nay đều thừa nhận đây là cơ quan hành chính Nhà nước cao nhất của nước ta, thực hiện quyền hành pháp, đặc biệt là trong Hiến pháp 2013.

Về cơ cấu thành viên, Chính phủ có 28 thành viên, bao gồm:

• Thủ tướng Chính phủ (1 người)

• Các Phó Thủ tướng Chính phủ (5 người)

• Các Bộ trưởng (22 người)

• Các Thủ trưởng cơ quan ngang bộ

Về cơ cấu tổ chức, Chính phủ bao gồm bộ và các cơ quan ngang bộ.

Về nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ

Chính phủ lãnh đạo hoạt động dựa trên 2 phương diện sau:

• Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật dưới luật (Nghị định và nghị quyết) để đảm bảo thực hiện các bộ luật, luật, pháp lệnh và nghị quyết của Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

• Đứng đầu và là cấp cao nhất của toàn bộ hệ thống cơ quan hành chính Nhà nước cả Việt Nam.

Xem thêm: Công chức là gì? Phân biệt giữa cán bộ và công chức rõ nhất

2.2. Cơ quan hành chính cấp Trung ương

Đối với cấp Trung ương, bộ máy hành chính gồm các cơ quan sau:

• Chính phủ

• Bộ

• Cơ quan ngang Bộ

Về các Bộ, tính đến thời điểm hiện tại nước ta có tổng cộng 18 Bộ, bao gồm:

• Bộ Quốc phòng

• Bộ Công an

• Bộ Ngoại giao

• Bộ Xây dựng

• Bộ Tư pháp

• Bộ Tài chính

• Bộ Công thương

• Bộ Giao thông Vận tải

• Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội

• Bộ Thông tin và Truyền thông

• Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch

• Bộ Giáo dục và Đào tạo

• Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

• Bộ Kế hoạch và Đầu tư

• Bộ Y tế

• Bộ Nội vụ

• Bộ Khoa học và Công nghệ

• Bộ Tài nguyên và Môi trường

Bên cạnh các Bộ là 4 cơ quan ngang Bộ bao gồm:

• Ủy ban Dân tộc

• Thanh tra Chính phủ

• Ngân hàng Nhà nước

• Văn phòng CHính phủ

Các cơ quan này thực hiện hoạt động, nhiệm vụ riêng trong từng lĩnh vực quan trọng trong phạm vi cả nước.

Trong đó các bộ được phân loại thành 2 nhóm gồm các bộ có chức năng quản lý với lĩnh vực và các bộ có chức năng quản lý đối với ngành.

Mỗi Bộ và cơ quan ngang Bộ sẽ có quy định riêng về cơ cấu tổ chức cũng như nhiệm vụ, quyền hạn và chức năng. Nhìn chung, cơ cấu của Bộ sẽ gồm các Vụ, Văn phòng, Thanh tra, Cục (nếu có), Tổng cục (nếu có) và đơn vị sự nghiệp công lập.

2.3. Cơ quan hành chính cấp địa phương

Các cơ quan hành chính cấp địa phương được gọi chung là Ủy ban nhân dân (sau đây viết tắt UBND), đây là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân.

Mỗi cấp địa phương sẽ có một cấp UBND, cụ thể như sau:

• UBND cấp tỉnh.

• UBND cấp huyện (Cách gọi cho cả UBND quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương.

• UBND cấp xã, phường, thị trấn.

Về cơ cấu tổ chức, UBND các cấp bao gồm Chủ tịch, Phó Chủ tịch và các Ủy viên. Dưới các UBND là các cơ quan chuyên môn, cụ thể:

• Ở cấp tỉnh: Cơ quan chuyên môn gồm các sở và cơ quan tương đương.

• Ở cấp huyện: Cơ quan chuyên môn gồm các phòng và cơ quan tương đương.

Xem thêm: Viên chức là gì? Cách tính lương viên chức từ 1/7 có gì mới?

3. Phân biệt cơ quan hành chính Nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lập

Mặc dù đơn vị sự nghiệp công lập nằm trong cơ cấu thuộc cơ quan hành chính Nhà nước, có rất nhiều điểm tương đồng nhưng trên thực tế, chức năng và nhiệm vụ của 2 loại cơ quan này là khác nhau. Muốn biết sự khác nhau giữa 2 cơ quan này, cần xem xét dưới 1 số tiêu chí sau:

Hệ thống cơ quan hành chính Nhà nước đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc thực thi các chính sách của Nhà nước, giúp ổn định đời sống xã hội. Biết rõ chức năng, nhiệm vụ của cơ quan hành chính sẽ giúp bạn hiểu thêm về quy trình hoạt động và vận hành của bộ máy Nhà nước.