Ý nghĩa mâm ngũ quả ngày Tết và cách bày biện đẹp hút tài lộc

1. Mâm ngũ quả là gì?

Mâm ngũ quả là một mâm trái cây với khoảng 5 loại hoa quả khác nhau thường được người Việt bày biện trong ngày Tết Nguyên Đán. Mâm ngũ quả thường được trưng bày trên bàn thờ tổ tiên, thể hiện ước nguyện trong năm mới của gia chủ thông qua tên gọi, màu sắc và cách sắp xếp chúng.

Ngày nay, ý nghĩa mâm ngũ quả không chỉ về tâm linh như phong tục ngày xưa, mà còn mang nhiều ý nghĩa về trang trí.

2. Ý nghĩa của mâm ngũ quả

Ngũ: Là số 5, là số lẻ biểu tượng cho sự phát triển, sinh sôi. Ngũ quả là sự tập trung đầy đủ các loại trái cây để thờ cúng. Theo quan niệm người xưa, chọn 5 thứ quả là ngũ hành ứng với mệnh của con người.

Quả: Biểu tượng cho sự sung túc qua cấu tạo của nó, cụ thể là bên trong chứa hạt tượng trưng cho ngôi sao. Phần quả bao lấy là vũ trụ, biểu trưng là sự tái sinh, trường tồn bất tận của sự sống. Ý nghĩa mâm ngũ quả là tổng hợp ý nghĩa riêng biệt của mỗi loại quả qua hình dáng, hương vị, màu sắc, cấu tạo và cách đọc tên.

Theo quan niệm nhà Phật, 5 màu quả khác nhau tượng trưng cho ngũ thiện căn bản bao gồm: Huệ căn (sáng suốt), định căn (tâm không loạn), niệm căn (ghi nhớ), tín căn (lòng tin), tấn căn (ý chí kiên trì). Bên cạnh đó, "ngũ" còn tượng trưng những mong ước của gia chủ về một cuộc sống viên mãn, sung túc: Phúc (may mắn); Thọ (sống lâu), Quý (Giàu có, sang trọng); Khang (khỏe mạnh), Ninh (bình yên).

Theo quan niệm của văn hóa phương Đông nói chung và người Việt nói riêng, mâm ngũ quả còn biểu trưng cho 5 yếu tố cấu thành nên vũ trụ, đó là Kim - Mộc - Thủy - Hỏa và Thổ. Đó cũng là lý do tại sao mâm ngũ quả thường có 5 loại hoa quả với tên gọi và màu sắc khác nhau. Đây cũng là cách để tìm hiểu ý nghĩa mâm ngũ quả.

3. Từng loại quả có ý nghĩa gì?

Mâm ngũ quả thể hiện ước mong về năm mới vạn sự như ý, an khang thịnh vượng

Chuối: Tượng trưng cho con cháu quây quần, sum vầy đầm ấm, hứng trọn lấy may mắn, bao bọc và chở che.

Phật thủ: Bàn tay Phật che chở, bảo vệ cho cả gia đình

Bưởi: Mong muốn cuộc sống an khang, thịnh vượng

Quả lê hoặc dưa lê: Biểu trưng cho sự thành đạt, công danh, thăng tiến

Cam, quýt: Mong muốn cho sự thành đạt trong công việc

Lê: Có vị ngọt thanh, ngụ ý việc gì cũng suôn sẻ, trơn tru

Lựu: Nhiều hạt, tượng trưng cho gia đình con đàn cháu đống

Đào: Tượng trưng cho sự thăng tiến

Táo: Giàu sang, phú quý

Thanh long: Rồng mây hội tụ, biểu tượng cho phát tài phát lộc

Dưa hấu: Căng tròn, mát lành, hứa hẹn mang đến sự ngọt ngào, may mắn

Quả trứng gà: Mong lộc trời cho

Sung: Biểu tượng sung mãn, dồi dào sức khỏe và tiền bạc

Đu đủ: Thịnh vượng và đủ đầy

Xoài: Cầu mong cho việc tiêu xài thoải mái, không thiếu thốn

Như vậy hiểu được ý nghĩa của từng loại quả thì sẽ hiểu được ý nghĩa mâm ngũ quả.

4. Mâm ngũ quả 3 miền có gì khác nhau?

Mâm ngũ quả là nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt ở cả 3 miền. Mọi người đều muốn dâng những sản vật vùng miền, những gì tinh túy nhất dâng lên ông bà, tổ tiên, thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn.

Mỗi vùng miền lại có sự nhau về mâm ngũ quả. Vậy ý nghĩa mâm ngũ quả ba miền Bắc - Trung - Nam được thể hiện như thế nào?

4.1. Mâm ngũ quả miền Bắc

Trong văn hóa phương Đông, người miền Bắc trình bày mâm ngũ quả theo thuyết Ngũ hành là vạn vật dung hòa cùng trời đất. Vì thế, ý nghĩa mâm ngũ quả cũng được trình bày theo 5 màu: Kim - màu trắng, Mộc - màu xanh, Thủy - là màu đen, Hỏa - màu đỏ, Thổ màu vàng.

Từng loại quả sắp xếp, bài trí xen kẽ với nhau để đẹp mắt, hợp phong thủy ngày Tết. Tuy không câu nệ số lượng nhiều hay ít, nhưng mọi người đều sắm đủ lễ, đủ loại, thuận theo ý nghĩa để bày cúng.

Chuối trong mâm ngũ quả là chuối xanh, được bày theo nải, tượng trưng cho sự sum vầy, đầm ấm. Bưởi có màu vàng óng, tượng trưng cho sự giàu sang, phú quý và may mắn.

Cũng có một số gia đình thay quả bưởi bằng phật thủ với ý nghĩa lưu giữ thần, Phật và gia tiên trong nhà lâu hơn nhằm phù hộ cho gia chủ).

Quả quất, quả hồng hay ớt đỏ được gắn xung quanh mâm ngũ quả với màu vàng, đỏ rực rỡ, vô cùng đẹp mắt - biểu tượng cho sự may mắn và thành đạt. Còn quả dứa có mùi thơm đặc trưng, thể hiện mơ ước về năm mới an lành, may mắn và nhiều phúc lộc.

Cách trình bày truyền thống của người miền Bắc là: Chuối đặt ở dưới cùng, đỡ lấy toàn bộ các loại quả khác bên trên. Chính giữa đặt quả bưởi hoặc phật thủ vàng. Các loại quả khác bày xung quanh. Những chỗ còn trống cài xen kẽ quýt, táo xanh, hoặc những quả ớt chín đỏ.

Ngày nay, các loại hoa quả, trái cây ngày càng đa dạng nên mâm ngũ quả ngày càng phong phú hơn, nhiều người cũng không câu nệ cứng nhắc phải là “ngũ quả” nữa mà có thể nhiều hơn là bát, cửu, thập quả. Có thể thêm chùm nho mọng, quả táo xanh, ớt đỏ, hồng xiêm… Cho dù bày biện nhiều loại quả hơn thì người ta vẫn gọi là “mâm ngũ quả” và ý nghĩa mâm ngũ quả vẫn là mong ước một năm đủ đầy, sung túc.

4.2. Mâm ngũ quả miền Trung

Miền Trung đất đai cằn cỗi và khí hậu khắc nghiệt, ít hoa quả, bởi vậy người dân nơi đây cũng không câu nệ hình thức về mâm ngũ quả ngày Tết. Chủ yếu là có gì cúng nấy và thành tâm dâng kính tổ tiên. Mâm ngũ quả mỗi nhà lại khác nhau, nhưng chủ yếu là có các loại quả như: Chuối, thanh long, đu đủ, dừa, xoài. Ngoài ra, người dân miền Trung còn có thể thêm một số quả đặc trưng khác như sầu riêng, na, mãng cầu, vú sữa… nhằm tăng thêm sự đa dạng và ý nghĩa cho mâm ngũ quả.

Cách bày mâm ngũ quả ở miền Trung cũng rất đơn giản, thường đặt chuối chính ở giữa, các loại quả còn lại xếp quanh quả chuối theo trình tự từ lớn đến nhỏ. Một số gia đình còn thêm các loại lá cây khác để tăng thêm vẻ xanh tươi và ý nghĩa mâm ngũ quả.

Xem thêm: Mâm Ngũ Quả Gồm Những Gì? Cách Chưng Mâm Ngũ Quả Truyền Thống

4.3. Mâm ngũ quả miền Nam

Người miền Nam thường bày biện mâm ngũ quả theo ước muốn “Cầu sung vừa đủ xài”, tức là mong ước một năm mới đủ đầy, sung túc, theo ý nghĩa tương ứng với 5 loại quả: Mãng cầu, dừa, sung, đu đủ, xoài. Ngoài ra, còn có thêm quả dứa với mong muốn con cháu đầy nhà và cùng với cặp dưa hấu xanh vỏ đỏ lòng để mong cầu may mắn.

Mâm ngũ quả của người dân miền Nam thể hiện rõ sự bình dị, dân dã. Mỗi người một cuộc sống, nhu cầu và mong muốn khác nhau, biết là nào là “đủ”, tuy nhiên ai cũng chỉ cần đủ mà thôi. Tuy nhiên, người miền Nam không bày một số loại quả như chuối, lê, táo, cam, quýt.

Mâm ngũ quả ngày Tết được xem là nét văn hóa đặc trưng của người Việt, dù có khác nhau giữa các vùng miền thì trên hết ý nghĩa mâm ngũ quả đều thể hiện sự thành kính hướng về nguồn cội, tổ tiên, ước mong về một năm mới an khang, hạnh phúc và đủ đầy.

5. Cách bày mâm ngũ quả theo ngũ hành

Ngoài việc bày mâm ngũ quả theo từng vùng miền, lựa chọn những sản vật đặc trưng để đặt lên bàn thờ với sự trang trọng nhất thì nhiều gia đình hiện nay cũng bày mâm ngũ quả theo ngũ hành. Với cách bày biện này, nhiều người cho rằng sẽ phù hợp với phong thủy để mọi việc may mắn, hanh thông, đón thêm nhiều tài lộc trong năm mới.

Nguyên tắc bày biện mâm ngũ quả theo ngũ hành thường có 5 loại quả với màu sắc khác nhau. Số 5 tượng trưng cho Phú - Quý - Thọ - Khang - Ninh, nói lên những ước muốn sẽ đạt được trong năm mới.

Mâm ngũ quả chọn 5 loại quả có 5 màu sắc khác nhau, cùng với đó là tương ứng Ngũ hành Kim - Mộc - Thủy -Hỏa - Thổ, biểu tượng cho ngũ phúc: Sự giàu có - sang trọng - sống thọ - khỏe mạnh - bình an.

Bạn có thể tham khảo cách chọn hoa quả theo màu như sau:

Kim- màu trắng: Lê trắng, dưa lê trắng…

Mộc - màu xanh lá: Dưa hấu, chuối xanh, đu đủ xanh, xoài xanh, mãng cầu, trái na, quả sung, trái dừa…

Thủy - màu đen: Nho đen, vú sữa hay những loại quả có màu đậm tối

Hỏa - màu đỏ: Táo đỏ, quả hồng, dừa lửa, thanh long…

Thổ - màu vàng: Cam, quýt vàng, dưa lê vàng, dưa hấu vàng, xoài chín, phật thủ.

Xem thêm: Mâm Ngũ Quả Miền Nam Gồm Những Gì? Cầu, Dừa, Đủ, Xài, Sung Cho Năm Mới

6. Lưu ý khi bày mâm ngũ quả

Các loại hoa quả ngày nay rất đa dạng, tuy nhiên không vì thế mà bạn bày tất cả lên mâm ngũ quả. Ngoài ra, bạn cần lưu ý những điều dưới đây khi bày biện để thể hiện rõ ý nghĩa mâm ngũ quả.

6.1. Bày trái cây đã chín già

Hoa quả chín thường có màu rất đẹp, nên sẽ làm mâm ngũ quả đẹp hơn. Tuy nhiên, không chọn quả chín quá vì chắc chắn chúng sẽ bị hỏng trong thời gian Tết. Ngoài ra, sức nóng của hương khi thắp sẽ càng khiến những loại quả này nhanh hỏng hơn.

6.2. Bày các loại quả có gai, nặng mùi

Mâm ngũ quả ngày Tết cần phải tránh những loại quả có gai nhọn như mít, sầu riêng, dứa... Ngoài ra, các loại quả như mít và sầu riêng rất nặng mùi. Theo quan niệm của người xưa, không bày biện để những gì quá nặng mùi hay có gai sắc nhọn lên bàn thờ vì đây là nơi rất thiêng liêng.

6.3. Bày hoa quả bị ướt

Nhiều người thường rửa sạch sẽ hoa quả rồi mới bày biện lên mâm. Tuy nhiên, nếu sau khi rửa, trái cây còn ướt sẽ nhanh bị hỏng. Do vậy, sau khi mua hoa quả mua về, bạn có thể dùng khăn giấy lau nhẹ cho hết lớp bụi bẩn bên ngoài là được.

6.4. Số lượng quả bị sai

Các loại quả bày mâm ngũ quả ngày Tết ngày càng đa dạng. Tuy nhiên, bạn sẽ không thể trưng bày hết lên mâm được mà hãy chọn lọc số lượng đúng và vừa đủ.

Bạn cần lưu ý một điều rằng mâm ngũ quả chỉ bày biện các loại hoa quả chứ không nên đặt thêm hoa hay bất kỳ loại thực phẩm nào khác lên mâm.

6.5. Chọn nhầm kích thước và ngoại hình của quả

Đối với việc chọn nải chuối xanh bày mâm ngũ quả, bạn cần săp xếp đều các trái cây và hướng lên trên như bàn tay xòe ra để nâng đỡ, hứng lộc. Khi chọn quả thì bạn nên chọn các loại to tròn, đều nhau, vỏ quả không bị trầy xước. Quả có thước vừa phải, phù hợp với tổng thể, không nên chọn quả quá to làm cho mâm ngũ quả không được cân bằng và hài hoà.

Như vậy, hy vọng bài viết trên sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về ý nghĩa mâm ngũ quả có thể chuẩn bị một mâm ngũ quả ngày Tết “chuẩn không cần chỉnh”. Chúc bạn và cả gia đình có một cái Tết thật vui vẻ, hạnh phúc bên nhau!