[Giải đáp] Bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì? Mức đóng và mức hưởng như thế nào?

1. Bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì?

Bảo hiểm xã hội bắt buộc (BHXH bắt buộc) là loại hình bảo hiểm do Nhà nước tổ chức nhằm bảo đảm thay thế phần nào hoặc bù đắp cho người lao động khi thu nhập của họ bị giảm hoặc mất đi do ốm đau, nghỉ sinh con, do tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, nghỉ hưu hoặc chết.

Theo như khái niệm bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì thì bảo hiểm xã hội bắt buộc gồm có 5 loại bảo hiểm quy định tại Luật Bảo hiểm xã hội số 58/2014/QH13, cụ thể:

• Bảo hiểm ốm đau: Người lao động được hưởng trợ cấp ốm đau khi ốm đau do bệnh thường, bệnh nghề nghiệp, tai nạn lao động.

• Bảo hiểm thai sản: Người lao động được hưởng trợ cấp thai sản, trợ cấp nuôi con bằng sữa mẹ.

• Bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp: Người lao động được hưởng trợ cấp tai nạn lao động, trợ cấp bệnh nghề nghiệp.

• Bảo hiểm hưu trí: Người lao động được hưởng lương hưu khi hết tuổi lao động.

• Bảo hiểm tử tuất: Gia đình người lao động được hưởng trợ cấp tử tuất khi người lao động chết.

>> Xem thêm: Bảo Hiểm Thương Mại Là Gì? Điểm Giống Và Khác Nhau Giữa Bảo Hiểm Thương Mại Và Bảo Hiểm Xã Hội

2. Các đặc trưng cơ bản của BHXH là gì?

Qua việc tìm hiểu định nghĩa bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì, có thể thấy loại hình bảo hiểm xã hội này có những đặc điểm sau:

• Bảo vệ người lao động (NLĐ) trong và sau khi làm việc: Khi tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH), NLĐ được hỗ trợ từ khi bắt đầu làm việc cho đến khi qua đời. Trong quá trình làm việc, họ được bảo hiểm khi bị ốm đau, phụ nữ mang thai được trợ cấp sinh con, người gặp tai nạn lao động được hỗ trợ và sau khi nghỉ hưu hoặc qua đời, họ hoặc gia đình nhận được tiền trợ cấp.
• Liên quan đến thu nhập của NLĐ: Bảo hiểm xã hội liên quan chặt chẽ đến thu nhập của NLĐ. Các sự kiện như ốm đau, tai nạn lao động, mất việc làm, hay các tình huống khác có thể làm giảm hoặc mất khả năng lao động của họ, dẫn đến giảm thu nhập. Trợ cấp từ BHXH giúp bù đắp khoản thu nhập này.
• Quyền hưởng trợ cấp BHXH khi tham gia: NLĐ có quyền hưởng các khoản trợ cấp từ BHXH khi họ thực hiện nghĩa vụ đóng bảo hiểm. Người sử dụng lao động (NSDLĐ) cũng có trách nhiệm đóng BHXH cho NLĐ.
• Đóng góp từ các bên tham gia: Quỹ BHXH được hình thành chủ yếu từ đóng góp của NLĐ, NSDLĐ và Nhà nước. Ngoài ra, quỹ còn nhận lợi nhuận từ đầu tư và khoản phạt từ các doanh nghiệp chậm nộp BHXH.
• Hoạt động theo pháp luật và chế độ BHXH được quy định rõ ràng: Các hoạt động BHXH diễn ra dưới sự điều chỉnh của pháp luật và các chế độ BHXH cũng được quy định rõ ràng theo luật pháp.

3. Đối tượng tham gia BHXH bắt buộc

Từ “bắt buộc” trong khái niệm bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì cho thấy hầu hết người lao động đều phải tham gia BHXH này, bao gồm 2 nhóm chính đó là người lao động và người sử dụng lao động.

Đối với người lao động

- Người lao động Việt Nam:

• Người làm việc theo hợp đồng lao động (kể cả: không xác định thời hạn, xác định thời hạn từ 3 tháng đến dưới 12 tháng, theo mùa vụ hoặc theo công việc nhất định, bao gồm cả hợp đồng cho người dưới 15 tuổi).

• Làm việc theo hợp đồng lao động chỉ từ 1 - 3 tháng.

• Cán bộ, công chức, viên chức.

• Công nhân quốc phòng, công an, người làm công tác cơ yếu.

• Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, sĩ quan, hạ sĩ quan nghiệp vụ, kỹ thuật công an nhân dân; người làm công tác cơ yếu hưởng lương như quân nhân.

• Hạ sĩ quan, chiến sĩ quân đội, công an phục vụ có thời hạn; học viên quân đội, công an, cơ yếu đang theo học được hưởng sinh hoạt phí.

• Người đi làm việc ở nước ngoài có kèm theo hợp đồng.

• Người quản lý hợp tác xã, doanh nghiệp có lãnh lương.

• Người hoạt động không chuyên trách cấp xã, phường, thị trấn.

- Người lao động nước ngoài:

Yêu cầu có giấy phép lao động, chứng chỉ hành nghề hoặc giấy phép hành nghề do cơ quan Việt Nam cấp. Đồng thời những người này cần có hợp đồng lao động không xác định thời hạn hoặc hợp đồng lao động thời hạn >1 năm với người sử dụng lao động tại Việt Nam.

(Ngoại trừ: Người lao động nước ngoài di chuyển trong nội bộ doanh nghiệp là nhà quản lý, CEO, chuyên gia và lao động kỹ thuật của một doanh nghiệp nước ngoài đã xác lập hiện diện thương mại trên lãnh thổ Việt Nam, di chuyển tạm thời sang hiện diện thương mại trên lãnh thổ Việt Nam và đã làm cho doanh nghiệp nước ngoài trước đó ít nhất 12 tháng.)

Người sử dụng lao động cần đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì:

• Cơ quan nhà nước, đơn vị hành chính sự nghiệp, vũ trang nhân dân.

• Tổ chức chính trị, chính trị - xã hội, chính trị xã hội - nghề nghiệp, xã hội - nghề nghiệp, xã hội khác.

• Cơ quan, tổ chức quốc tế hoạt động tại Việt Nam.

• Doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể và cá nhân có thuê mướn, sử dụng lao động có hợp đồng lao động.

4. Các chế độ của BHXH bắt buộc

Qua thông tin tìm hiểu bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì và các đặc trưng của nó, dễ nhận ra các chế độ của bảo hiểm xã hội bắt buộc đều được xác định theo nguyên tắc:

• Mức trợ cấp bảo hiểm xã hội phụ thuộc vào mức đóng, thời gian đóng và được chia sẻ giữa các thành viên tham gia.

• Mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc được tính dựa trên tiền lương hàng tháng của người lao động, trong khi mức đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện được tính dựa trên thu nhập hàng tháng mà người lao động lựa chọn.

• Người lao động tham gia cả bảo hiểm xã hội bắt buộc và tự nguyện sẽ hưởng các chế độ như hưu trí và tử tuất dựa trên thời gian đóng bảo hiểm xã hội. Thời gian đóng bảo hiểm chỉ được tính một lần và không được tính lại cho các chế độ khác.

• Quỹ bảo hiểm xã hội được quản lý tập trung, minh bạch và sử dụng theo mục đích quy định. Các quỹ và nhóm đối tượng thực hiện chế độ tiền lương được quản lý độc lập.

• Thực hiện bảo hiểm xã hội cần phải đơn giản, thuận tiện và đảm bảo quyền lợi của người tham gia.

Theo đó, người lao động hưởng 5 chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì? Nó bao gồm:

• Chế độ ốm đau.

• Chế độ thai sản.

• Chế độ tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp.

• Chế độ hưu trí.

• Chế độ tử tuất.

5. Mức đóng BHXH bắt buộc là bao nhiêu?

Sau khi biết bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì, bạn cũng cần quan tâm về mức tiền cần bỏ ra để hoàn thành nghĩa vụ này.

Mức đóng được quy định rõ ràng trong các văn bản pháp luật. Tỷ lệ đóng vào các quỹ bảo hiểm xã hội sẽ được điều chỉnh theo từng giai đoạn để phản ánh đúng hơn tình hình kinh tế xã hội thực tế.

Theo quyết định 959/QĐ-BHXH, mức đóng bảo hiểm xã hội được xác định cụ thể với người lao động và người sử dụng lao động như sau:

Người lao động

Với mức đóng trên thì người tham gia đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc sẽ đóng như thế nào? Được biết, đối với người lao động làm việc trong các doanh nghiệp, công ty, tổ chức, tổ chức chính trị, xã hội, họ thường sẽ đóng bảo hiểm xã hội thông qua các hình thức trừ lương hoặc tính vào tiền lương hàng tháng. Các cơ quan bảo hiểm xã hội sẽ thu tiền đóng từ các nguồn thu nhập này.

6. Quyền của người lao động đối khi tham gia bảo hiểm xã hội

Quyền của người lao động đối với việc tham gia bảo hiểm xã hội được ràng buộc theo quy định của Luật bảo hiểm xã hội 2018. Đúng như định nghĩa bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì, bảo hiểm này nhằm đảm bảo họ nhận được các chính sách ưu đãi và bảo hiểm tốt nhất có thể, gồm:

• Tham gia và hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội: Người lao động được quyền tham gia các chế độ bảo hiểm xã hội theo quy định của luật và hưởng các quyền lợi tương ứng. Họ cũng được cấp và quản lý sổ bảo hiểm xã hội theo quy định.

• Nhận lương hưu và trợ cấp bảo hiểm xã hội: Người lao động có quyền nhận lương hưu và trợ cấp bảo hiểm xã hội đầy đủ và kịp thời. Điều này có thể được thực hiện trực tiếp từ cơ quan bảo hiểm xã hội hoặc thông qua các tổ chức được ủy quyền hoặc thông qua tài khoản ngân hàng cá nhân theo quy định.

• Hưởng bảo hiểm y tế: Người lao động được hưởng BHYT trong trường hợp như đang nhận lương hưu, trong thời gian nghỉ việc hưởng trợ cấp thai sản hoặc trợ cấp ốm đau hoặc trong các trường hợp khác được quy định.

• Điều kiện đi khám giám định: Người lao động có quyền tự chủ động đi khám giám định mức suy giảm khả năng lao động nếu đáp ứng các điều kiện quy định. Họ cũng có quyền được thanh toán phí giám định y khoa nếu đủ điều kiện để hưởng bảo hiểm xã hội.

>> Xem thêm: Bảo Hiểm Xã Hội Việt Nam - Tất Tần Tật Những Thông Tin Nên Biết Mới Nhất

7. Không tham gia BHXH bắt buộc có bị phạt không?

Khi đã nắm rõ được bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì, bạn sẽ biết không tham gia BHXH bắt buộc sẽ bị phạt theo quy định của pháp luật. Quy định phạt được thiết lập để khuyến khích mọi người tham gia vào hệ thống bảo hiểm xã hội, vì việc này không chỉ bảo vệ các cá nhân mà còn góp phần vào sự ổn định của cộng đồng và hệ thống xã hội nói chung.

Đối với người sử dụng lao động, phạt tiền từ 18% - 20% tổng số tiền phải đóng BHXH, BHYT, BHTN tại thời điểm lập biên bản vi phạm hành chính nhưng tối đa không quá 75.000.000 đồng. Đối với người lao động, phạt tiền từ 500.000 - 1.000.000 đồng. Ngoài ra, người sử dụng lao động và người lao động còn phải truy nộp số tiền BHXH, BHYT, BHTN chưa đóng.

Bài viết đã tổng hợp đầy đủ các thông tin về định nghĩa bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì, quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia loại bảo hiểm. Do vậy, mỗi người cần nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của bảo hiểm xã hội và thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đóng bảo hiểm để được hưởng đầy đủ các quyền lợi khi cần thiết.